O koniach huculskich

Wzorzec rasy

Konie huculskie będąc jedną z dwóch ras zachowawczych koni prymitywnych (obok koników polskich) stanowią bardzo cenny składnik różnorodności genetycznej tego gatunku zwierząt. Dlatego też przed wielu laty objęte zostały rasowym programem hodowli, a w ostatnich latach programem ochrony zasobów genetycznych.

W celach hodowlanych wymienionych programów dąży się do zachowania unikalnego genotypu oraz określonego typu rasowego, w którym najistotniejszymi cechami rasowymi są między innymi:

Pokrój zgodny ze standardem rasy (ogiery 135-145 cm w kłębie, a klacze 132-143 cm), sucha konstytucja, łagodny charakter, żywy temperament, doskonałe zdrowie, płodność wytrwałość w pracy, wszechstronna użytkowość.

W oparciu o analizę obecnie hodowanego w Polsce pogłowia koni huculskich został opracowany wzorzec konia rasy huculskiej.

Głowa dość ciężka o różnym profilu, szerokim czole, ale sucha.

Szyja średnio długa, raczej gruba, raczej nie osadzona wysoko,

tułów silny, szeroki, o długich i wyjątkowo dobrze wysklepionych żebrach, kłąb niewysoki, ale wyraźnie zarysowany i dobrze umięśniony.

Grzbiet długi, prosty lub nieco wklęsły, ale mocny. (jak mówią z uśmiechem starzy hodowcy „ma być taki żeby pomieścił i udźwignął trzy hucułki-góralki”). Lędźwie dość długie, szerokie i mocne, zad zaokrąglony lub nieco ścięty, bardzo mocny, często przebudowany.pierś szeroka, łopatka ustawiona dość stromo, co nie jest uznawane za wadę.

Kończyny przednie kościste, bardzo mocne, o dobrze wykształconych nadgarstkach. Stawy skokowe szerokie, mocne, sprawiające przez to wrażenie dużych, często występująca szablastość kończyn tylnych. Kopyta o bardzo twardym i elastycznym roku, ale niewielkie.uzębienie mocne, wolno ścierające się.

Konstutucja. Zarówno ogiery jak i klacze odznaczają się mocną i jędrną konstytucją, żywym temperamentem i łagodnym usposobieniem.

Umaszczenie przeważnie gniade, w różnych odcieniach, myszate, srokate, kare i bułane. U koni gniadych, myszatych i bułanych pożądana jest ciemna pręga ciągnąca się przez grzbiet oraz pręgowanie na łopatkach i nogach, natomiast nie pożądane są odmiany.

Ruch koni tej rasy w stępie, kłusie winien charakteryzować się dużą dynamiką, umiarkowaną posuwistością, prawidłową kadencją. Pewne skrócenie chodów wynikające z budowy anatomicznej i warunków użytkowania, nie jest traktowane jako wada.

Obecne typy koni huculskich

Konie huculskie znajdujące się obecnie w hodowli można zaliczyć do dwóch podstawowych typów:

Typ pierwszy

Masywniejszy, o tkance mniej suchej, bardziej limfatycznej, charakteryzuje się dużą głową, często dość ciężką, ale w miarę szlachetną . Nie sprawia ona wrażenia długiej ze względu na kościstość i znaczną szerokość policzków.

Czoło jest szerokie, a profil czasem garbonosy. Konie mają szyję krótką, grubą, raczej szeroką, dobrze umięśnioną. Grzbiet również szeroki i przy tym dość długi, bywa łękowaty. Lędźwie są najczęściej długie i szerokie, czasem lekko zapadnięte.

Krzyż jest zazwyczaj wysoko uniesiony , co przy niezbyt wydatnym kłębie czyni zad przebudowanym.

Zad bywa najczęściej prosty lub lekko ścięty i zaokrąglony. Klatka piersiowa jest głęboka i szeroka, a żebra mocno wysklepione. Konie, choć są zazwyczaj krótkonogie, mają dość wysoki wzrost.

Typ drugi

jest mniej grubokościsty, bardziej kanciasty, suchy i bardzo mocny.

Głowa jest dłuższa i sprawia wrażenie węższej.

Szyja i jej połączenie z głową szlachetniejsze, kłąb dłuższy, a zad krótszy, niekiedy nawet spadzisty.

Szerokość klatki piersiowej i zadu jest taka sama, jak u koni zaliczanych do pierwszego typu, ale głębokość klatki piersiowej jest mniejsza i barki węższe.

Charakterystyczny jest szeroki i mocny , ale krótki staw skokowy, a nadpęcie tylne raczej długie.

Wzrost nieco niższy.

Historia rasy

Koni huculskie należą do jednej z najstarszych opisanych w Polsce ras koni.

Te niewielkie koniki górskie nazwę swą wywodzą od górali ruskich – Hucułów. Ludności o specyficznej kulturze, dla których odgrywały bardzo ważną rolę w życiu codziennym.

Pierwsza pisemna wzmianka o koniach przypuszczalnie huculskich pochodzi z 1603 roku, a zamieszczona została przez K.Drohostajskiego w ”Hippice” gdzie autor opisuje je jako … „doskonałe konie górskie sprawdzające się w najtrudniejszych warunkach …”.

Konie huculskie wytworzone zostały na terenie Karpat Wschodnich tzw. Karpat Lesistych w rejonie Huculszczyzny i Bukowiny (obecnie w Rumunii), w górnym biegu Czeremoszu, Prutu, Putilli, Mołdawy i Suczawy.

Do końca nie ustalono jakie jest pochodzenie koni tej rasy. Według opinii wielu autorów, w tym m.in. Prawocheńskiego, Sosnowskiego, Starzewskiego, Bojanowskiego czy Pruskiego konie huculskie są potomkami różnych typów koni tatarskich, polskich, orientalnych, tureckich, tarpanów, koni Przewalskiego, a także koni noryckich.

Rasa ta konsolidowała się w XIX wieku na terenie wschodniej Huculszczyzny i Karpat Wschodnich pod wpływem ostrego klimatu, ubogiej paszy i bardzo prymitywnych warunków bytowania.

W swej ojczyźnie na Huculszczyźnie konie przez cały rok przebywały na połoninach, jedynie podczas ostrych zim znajdowały schronienie w prymitywnych stajniach. Zimą żywiły się sianem ze stogów na górskich halach natomiast latem ubogą trawą na pastwiskach. Jedynie konie ciężej pracujące dokarmiano owsem.

To ciągłe bytowanie koni w surowych warunkach górskich pod gołym niebem, przemieszczanie w górzystym terenie oraz długie marsze pod znacznym obciążeniem jucznym hartowało konie przez całe pokolenia i wyrobiło w nich zdrowie, odporność, niewybredność i wielką żywotność .

Koń ten odgrywał bardzo ważną rolę w życiu Hucułów. Znaczne przestrzenie, wrodzona fantazja i zamiłowanie tego ludu do konia sprawiły, że na Huculszczyźnie wszyscy jeździli konno. Z tego też powodu koń huculski był niezastąpionym towarzyszem i przyjacielem człowieka wykorzystywanym jako koń wierzchowy juczny, czy zaprzęgowy. Taki sposób użytkowania przez dziesiątki lat ukształtował łagodnego o zrównoważonym charakterze pojętnego, wytrwałego i długowiecznego konia huculskiego.

Pierwszym zorganizowanym ośrodkiem hodowli koni huculskich na Bukowinie (obecnie w Rumunii) była utworzona w 1856r. Państwowa Stadnina Koni w Łuczynie. Pierwsze próby zorganizowanej hodowli koni rasy huculskiej na ziemiach polskich miały miejsce na początku XX wieku organizowano wówczas w Galicji pokazy i wystawy tych koni, powstały pierwsze stacje ogierów, dokonywano rejestracji klaczy oraz premiowania źrebiąt na Huculszczyźnie.

Wyjątkowe zalety koni huculskich i ich gospodarczą przydatność docenili hodowcy z Huculszczyzny, którzy już w roku 1925 w Kosowie założyli Związek Hodowców koni Rasy Huculskiej, tworzący podstawy zorganizowanej hodowli koni tej rasy.

Prezesem został Michał Bohosiewicz, wiceprezesem znany Hucuł Petro Szekeryk – Donykiw, sekretarzem Józef Zintel a skarbnikiem Celina Tarnawska. Sprawami hodowlanymi zajmował się Michał Holländer, hodowca i autor publikacji poświęconych koniom huculskim.

Związek organizował przeglądy koni, a nagrodzeni hodowcy otrzymywali wysokie premie pieniężne. Dzierżawił hodowcom nieodpłatnie państwowe połoniny na wypas koni. Popularyzował możliwości gospodarczego wykorzystania koni huculskich w innych terenach górskich. Eksportował również konie do Grecji i innych krajów.

II wojna światowa przerwała działalność Związku. Okupant hitlerowski docenił zalety koni huculskich i pod koniec wojny wywiózł najlepszy materiał hodowlany do Niemiec.

Okupant sowiecki też docenił te dzielne konie. Brały one udział m.in. w słynnej bitwie pod Duklą.

Okres zawieruchy wojennej okazał się tragiczny dla pogłowia koni huculskich. Ocalało zaledwie kilka ogierów i klaczy. Pracę hodowlaną trzeba było rozpocząć od nowa. Po kilku przenosinach i reorganizacjach hodowlę koni huculskich oparto o powstałą w 1958 r. Państwową Stadninę Koni w Siarach.

W 1985 r. stadninę tą przeniesiono do Gładyszowa . W tym tez roku powstała kolejna, państwowa hodowla w Zootechnicznym Zakładzie Doświadczalnym w Odrzechowej. W dniu 6 grudnia 1985 roku do Odrzechowej przybyło pierwsze 6 klaczy, a ze Stada Ogierów Klikowa ogier Hawrań z linii Hrobego. W ciągu kolejnych lat 1986-1989 Zakład Doświadczalny Odrzechowa zakupił jeszcze ze Stadniny Koni Siary kolejne 14 klaczy, a z SO Klikowa trafił kolejny ogier Rygor , tym razem z linii Górala.

Stopniowo rosło zainteresowanie hodowlą koni huculskich w terenie, powstawały kolejne stadniny m.in. SK Tabun Stanisława Myślińskiego w Polanie oraz hodowla zachowawcza konia huculskiego w Wołosatem przy Bieszczadzkim Parku Narodowym.

Poglądy na typy rasy przed rokiem 1938

Według Tadeusza Starzewskiego.

* typ pierwotny – o suchej głowie , dość krótkiej części twarzowej w stosunku do części mózgowej, o krótkiej szyi często jeleniej , nikłym kłębie, dość długim grzbiecie łączącym się z wysokim zadem, sprawiającym wrażenie słabego, o łopatce ustawionej bardziej prostopadle.

* typ arabski - oznaczający się większą suchością i szlachetnością głowy, dłuższą szyją pięknie wygiętą , dość wydatnym kłębem, bardziej skośnym ułożeniem łopatki oraz połączeniem grzbietu z krzyżem podobnie jak u konia biłgorajskiego.

Według Michała Holländera

* typ norycki - cechuje duża, nieco mięsista głowa, o półgarbonosej linii profilu, dość wyrazistym oku, poprawnie osadzona szyja o łukowato zgiętym grzebieniu, gruba skłonna do osadzania tłuszczu. Tułów długi , miernie zaznaczony kłąb, łaczący się z długim, ale szerokim grzbietem i takimi lędźwiami, zad nieco przebudowany i spadzisty, ale bardzo dobrze umięśniony i silny, klatka piersiowa głęboka, doskonale wysklepiona, przy bardzo szerokiej piersi i dużej długości żeber rzekomych. Nogi ma bardzo dobrej jakości o dużej kościstości w stosunku do wzrostu, podbarcza długie , szerokie, silnie umięśnione , nadpęcie krótkie, płaskie bez podkroju o dostatecznie wyrazistych ścięgnach , nogi tylne o silnych udach i podudziach, stawy i kopyta pierwszorzędnej jakości.

* typ tarpana - cechuje mała głowa, szerokie czoło , prosta linia profilu, bardzo wyraziste, duże wypukłe oczy, szyja delikatniejsza niż u poprzedniego typu , wyraźniej zaznaczony kłąb, grzbiet krótki o doskonale napiętych mięśniach , połączony z silnymi lędźwiami z nieco spadzistym zadem , głęboka klatka piersiowa , nogi bardzo dobrej jakości pomimo cienkiej kości.

* typ orientalny - ma głowę podobną do koni arabskich, nieraz o lekko wklęsłej linii profilu, o szerokim czole , wyrazistym oku i otwartych nozdrzach, bardzo suchą szyją. Kłąb bardzo wyraźnie zaznaczony, grzbiet nieco węższy, ale silny , klatka piersiowa szeroka i głęboka , zad prosty , nieraz nawet nieco poziomy lub nieco tylko spadzisty o dobrej osadzie ogona , nogi nieci cienkostne, bardzo suche o prawidłowej postawie. Ścięgna i stawy wyraziste o idealnie prawie zaznaczonych konturach.

* typ mongolski - w typie konia Przewalskiego o głowie dość długiej wykazuje nieco mniejszą szerokość czoła , garbonosą linię profilu, szyję nieco jelenią, kłąb dobrze zaznaczony, grzbiet ostry, długi, dobrze związany. Zad spadzisty przy wyraźniej zaznaczonych guzach biodrowych i nieraz lichszym związaniu. Klatka piersiowa dobrze rozwinięta, kończyny suche o mniej prawidłowej postawie.

Według Ernesta Hackla

* typ Tarpan-Huzul o głowie dość dużej , nierzadko grubokościstej, ale szlachetnej i charakterystycznej. Czoło jest bardzo szerokie i lekko wklęsłe, o linii profilu głowy garbonosej. Konie mają szyję krótką, grubą, szeroką, umięśnioną. Od niej do nasady ogona ciągnie się ciemna pręga o szerokości 2-4 cm. Mają szeroki grzbiet, często łęgowaty, klatka piersiowa jest szeroka i bardzo głęboka. Konie te są krótkonożne o małych, mocnych o odpornych kopytach.

* typ Bystrec-Huzul jest bardziej kanciasty, mniej grubokościsty, suchy i bardzo mocny. Głowa o podobnych konturach jest dłuższa lecz wskutek jej prostego profilu sprawia wrażenie węższej. Konie odznaczają się szyją muskularną, u nasady ciężką, połączenie głowy i szyi szlachetniejsze niż u poprzedniego typu, kłębem dłuższym, zadem spadzistym, niekiedy krótkim i kanciastym. Głębokość klatki jest mniejsza , barki węższe. Charakterystyczne dla tego typu koni są mocne ścięgna, prawidłowa postawa nóg przednich, wysoko osadzony , szeroki i krótki staw skokowy.

* typ Przewalski-Huzul – to potomek konia mongolskiego. Pochodzi z okresu wędrówek Mongołów i Tatarów na Bukowinie. Ma głowę nieszlachetną, bez wyrazu, ciężką w kształcie klina, oczy małe w okrągłych oczodołach, uszy większe.. Typ ten cechuje szyja krótka, gruba, kłąb krótki, mięsisty, często bardzo niski, grzbiet miękki, długi. Kość krzyżowa przesunięta do tyłu ,zad krótki, okrągły, opadajacy i bardzo szeroki. Konie tego typu są bardzo krępe, mają kopyta szerokie, okrąglejsze, płytsze i bardzo miękkie.